In zijn afscheidsrede op 19 mei pleit theoloog Marcel Poorthuis, hoogleraar Interreligieuze Dialoog, voor een reflectie op religieuze rituelen die niet altijd meer begrepen worden in de moderne maatschappij, maar waarin juist veel wijsheid schuilt. In tijden van corona heeft de vraag naar rituelen zich evenwel opnieuw voorgedaan. Joodse, christelijke en islamitische rituelen lijken hier een nieuwe zin te kunnen krijgen. Zo leren rituelen niet alleen hoe te rouwen, maar ook hoe er zonder schuldgevoel mee op te houden.
Een theoloog heeft als taak om te doordenken op welke wijze gebeurtenissen zinvol kunnen worden gezien als een appel van God om je leven te veranderen, stelt Poorthuis. Daarbij kunnen we ook kijken naar hoe andere religies met die gebeurtenissen omgaan. Van de pandemie kunnen we veel leren: de heroïsche inzet van zoveel mensen in de zorg laat ons zien hoe de mens bedoeld is, vanuit Gods perspectief. De ziekte geeft ons de kans om het zondebokmechanisme te doorbreken: het beschuldigen juist van diegenen die door ellende worden getroffen.
Een tweede perspectief: we kunnen in de pandemie ook een boodschap zien die pas betekenis krijgt als we er echt acht op slaan. Natuur is er niet voor om geëxploiteerd te worden en dieren zijn geen industrieel product. De mens is een rentmeester van de schepping. In oosterse religie wordt meer gekeken naar een vreugdevolle erkenning van God als eigenaar van ieders bezittingen, inclusief de oogst.
Leren van rituelen van andere geloven
Die verschillen uiten zich in rituelen, waar we van kunnen leren, niet om ze over te nemen, maar om te doorgronden. Soms gaan die gepaard met een verplichting die haaks staat op het Westerse levensgevoel waarin zaken door het individu worden bepaald. Ook zijn religieuze rituelen niet “nuttig” in de zin waarin efficiënte handelingen “nuttig” zijn. Voeg daarbij dat we “authentieke” religie vaak als iets innerlijks beschouwen, niet als uiterlijke handeling en de crisis van het ritueel was compleet. Nu kunnen we leren zien dat het nemen van medische maatregelen kan gelden als bron van dankbaarheid jegens God die de mensheid heeft begiftigd met die kennis en met dokters en verplegers die zorg verlenen.
Prof. dr. M.J.H.M. Poorthuis studeerde theologie aan de Katholieke Theologische Universiteit Utrecht en tegelijkertijd muziek aan het conservatorium. Hij begon zijn loopbaan bij het secretariaat van de Nederlandse Katholieke Kerk. Poorthuis promoveerde in 1992 op de commentaren van de Frans-joodse filosoof Levinas op de Talmoed. Van 1992 tot 2010 was hij werkzaam als universitair hoofddocent aan de Katholieke Theologische Universiteit Utrecht en daarna als hoogleraar interreligieuze dialoog aan Tilburg University.
De afscheidsrede is op 19 mei om 16.15 in de aula met livestream (https://www.tilburguniversity.edu/nl/campus/live-uitzendingen). De rede is getiteld: De verborgen wijsheid van rituelen.
Bron: UvT
