De teruglopende kerkelijkheid in het westen wordt vaak haastig en zonder goede gronden aangegrepen om de toekomstige overbodigheid van religie af te kondigen. Christelijke overblijfselen, architectuur of literatuur bijvoorbeeld, worden dan iets exotisch, een vrijblijvend onderdeel van vrijetijdsbesteding. Bij die vrijblijvendheid stelt hoogleraar Karim Schelkens vragen. In zijn oratie op 22 september pleit hij voor religieuze geletterdheid in de academie, met het oog op toekomstig leiderschap dat in staat is de bronnen van het Europese en zelfs mondiale denken te begrijpen.
Het afkondigen van de dood van de religie is oud nieuws. Door de eeuwen heen werden theologen geconfronteerd met ‘een museale blik’ op het erfgoed van de christelijke traditie. Dit afsnijden van historisch erfgoed van een traditie en gemeenschap is een vorm van reductiedenken. Het herleidt niet alleen de levende realiteit van religies tot een exotisch restant, het leidt ook veeleer tot onkundige opiniëring over dan tot kritische kennis van.
Populaire opvatting van secularisatie
Net dit gebrek aan kennis is om meerdere redenen problematisch in de huidige context. Vanuit een traditionalistische hoek wordt religie in het maatschappelijk debat ingezet om verandering en ontwikkeling tegen te gaan. Zo’n huwelijk tussen restauratief politieke en religieus-behoudende agenda’s vraagt om kanttekeningen.
Maar vraagtekens vallen ook te plaatsen bij de populaire opvatting van secularisatie als noodzaak. De gedachte dat religies onvermijdelijk wereldwijd zullen verdwijnen wordt door filosofen, sociologen en stemmen uit de postkoloniale studies in toenemende mate weggezet als een Noordwest-Europese projectie op de rest van de wereld.
Dit alles geeft te denken over onze kennis van en omgang met het christelijke verleden. In zijn oratie pleit Schelkens, met verwijzing naar historische denkers, statistische gegevens en lopend onderzoek, voor een verantwoorde blik op de geschiedenis, actualiteit en toekomstige hardnekkigheid van religie in het maatschappelijke veld.
Wanneer universiteiten het indammen van ongeletterdheid in tijden van desinformatie hoog in het vaandel houden, dan stelt deze rede hen voor de uitdaging hun maatschappelijke opdracht waar te maken door de kwaliteit van de zelfreflectie van levensbeschouwelijke tradities te helpen bewaren en bewaken.
Bron/foto: Tilburg University
